Yayın Etiği

Özgür Yayınları; uluslararası yayıncılık standartları ve etik prensipleriyle uyumlu, yüksek kalitede kitapları açık erişimli olarak yayımlayarak sürekli genişleyen bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı hedefler.

Özgür Yayınları, araştırma ve yayın etiği konusunda ulusal ve uluslararası standartlara bağlıdır. Basın Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi'ne uymaktadır.

Özgür Yayınları, yayın sürecinin tüm aşamalarında etik davranış standartlarını korumayı taahhüt eder. Bu nedenle, Committee on Publication Ethics (COPE)’in kılavuzlarına uymayı taahhüt eder. Ayrıca Open Access Scholarly Publishing Association (OASPA) üyelik kriterlerini benimser.

Özgür Yayınları, Akademik Yayıncılıkta Şeffaflık ve En İyi Uygulama İlkeleri'nde açıklanan yönergelere de tabidir (bk. https://doi.org/10.24318/cope.2019.1.12).

Özgür Yayınları, intihal engellemek amacıyla kitap taslaklarını Turnitin yazılımı ile kontrol etmektedir (bk. “İntihal Tespit Yazılımlarının Kullanımı: İyi Bir Benzerlik Raporu Oranı Ne olmalıdır?”, https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1374191).

Özgür Yayınları tarafından uygulanan yayım süreçleri, bilginin tarafsız ve saygın bir şekilde gelişimine ve dağıtımına temel teşkil eder. Bu doğrultuda uygulanan süreçler, yazarların ve yazarları destekleyen kurumların çalışmalarının kalitesine doğrudan yansır. Hakemli çalışmalar bilimsel yöntemi somutlaştıran ve destekleyen çalışmalardır. Bu noktada araştırmacı ve yazarların araştırma ve akademik yazıma dair etik ilkelere yönelik standartlara uyması önem taşır.

Özgür Yayınları; intihal, telif hakkı ihlali ve hatalı atıflar gibi etik dışı durumlara müsamaha göstermez. Yayımlanan herhangi bir kitapta fark edilen intihal veya suistimal [email protected] adresine bildirilebilir.

Etik Kurallar

Bilimsel araştırma, bir sorunun ortaya konulması ve evrensel bilim yöntemleri kullanılarak konunun araştırılması, irdelenmesi ve değerlendirilmesidir. Bilimsel araştırmalarda uygulanacak temel ilkeler; araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde gerekli yeterliliğe sahip olmak, araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve şeffaflığı korumak, aynı konuda araştırma yapmış olanların çalışmalarına saygılı olmaktır.

Bilimsel araştırma etiği ile ilgili üç önemli ilke, araştırma problemine dürüst yaklaşmak, araştırma sonuçlarını rapor ederken dürüst davranmak, araştırmaya katılan herkesin katkısını görünür kılmaktır.

Bilimsel bir çalışma, araştırma metodolojisi ve araştırma etiğine uygun olmalıdır. Araştırmaya başlarken, araştırma sürecindeki görevler ve yayınlarda oluşan tüm hakların dağılımı belirlenmelidir. Yanlış veri beyanı ve yalan veri üretmek, başkasının verisini izinsiz kullanmak etik ihlal teşkil eder. Veri toplanması ve analizi için kullanılan bütün kaynaklar (elektronik olanlar dâhil) ve metotlar çalışmada sunulmalıdır.

Bilimsel yayının amacı, üretilen ve geliştirilen bilginin ve bilgi birikiminin paylaşılarak yayılmasını ve bunun sonucunda bilimin insanlık yararına geliştirilmesini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan bilimsel bir yayında, yayının içindeki bilgilerin doğru ve tam olması, yayının kasıtlı olarak eksik bilgi içermemesi, bilgilerin üretimi ve geliştirilmesi aşamalarında ‘bilimsel etiğe’ uygun davranılması, ancak bilimsel sistematik içinde geliştirilen ve derlenen bilgilerin ve verilerin yayımlanması, yayının içeriğinin yansız olması, kişisel çıkarlar, kaygılar, politik görüşler ve inançların yayını etkilememesi, yayında yararlanılan bütün kaynakların atıf yapılarak belirtilmesi, yayındaki bilginin üretilmesinde, derlenmesinde, ölçülmesinde ve yayına hazırlanmasında payı olanların katkılarının yazar olarak ya da teşekkür edilerek belirtilmesi gerekir.

Yaygın Etik İhlaller

İntihal/Aşırma (Plagiarism) bilimsel usullere uygun biçimde gerekli atıfları yapmadan ve kaynak göstermeden başkalarının fikir, veri, eser ve yayınlarını kısmen veya tamamen kendisine aitmiş gibi yayımlamaktır.

Haksız Yazarlık aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya katkısı olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmektir. Bu ihlal, Sözde Yazarlık veya Yazar Saklama şeklinde olabilmektedir.

Sözde (Armağan) Yazarlık (Gift Editorship) “Bir çalışmada (araştırmanın tasarımında, verilerin toplanmasında, değerlendirilmesinde, yayının hazırlanması ve onayında) yeterli katkıda bulunmaksızın yazar olarak görünmek/gösterilmektir”

Yazar Saklama (Ghost Authorship) “Çalışmaya katkısı olduğu hâlde yazarlar arasında ismine yer vermemektir”.

Gönüllü Katılım (Voluntary Participation) İlkesinin Çiğnenmesi öğrenci veya diğer katılımcı grupları araştırmaya katılmaya zorlamaktır.

Bilgilendirilmiş Onam (Informed Consent) Almama araştırmaya katılan gönüllülere araştırmanın uygulama adımları ve riskleri hakkında yeterli bilgilendirme yapmadan izinlerini almaktır.

Gizlilik (Privacy) İlkesinin Çiğnenmesi katılımcılardan elde edilen kişisel veya kurumsal verileri yasal zorunluluk olmaksızın paylaşmak, araştırmada yer alan katılımcıların kimliklerini saklı tutmamaktır.

Uydurmacılık/Sahtecilik (Fabrication) bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş veri veya sonuçlar yaratmaktır.

Çarpıtma/Yanıltmacılık (Falsification) kasıtlı olarak araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya veri atlamaktır.

Dilimleme/Bölerek Yayımlama (Salami Slicing) bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmaktır. Bir çalışmayı yayın sayısını artırmak amacıyla bölerek yayımlamak da aynı kapsamdadır.

Çifte Yayın (Duplication) aynı çalışmayı birden fazla yayın ortamında yayımlamaktır”.

Yayınevinin Sorumlulukları

Özgür Yayınları, başvuruda bulunan yazarların çalışmalarının incelenme sürecinde aşağıda belirtilen etik ilkelere uymayı taahhüt eder:

1) Yayınevi, kitap inceleme sürecinde yazarların ve hakemlerin kimliklerinin korunmasını sağlar.

2) Yayınevi; cinsiyet, etnik köken, cinsel yönelim, dini inanç veya siyasi görüşler temelinde ayrımcılık yapmadan adil ve dengeli bir şekilde yayım faaliyetini sürdürür.

3) Yayınevi, etik ihlal (intihal dahil) durumlarında COPE akış şemalarına uyar.

4) Yayınevi, editörler ve yayın kurulu üyelerinin çıkar çatışmalarını yönetmek için bir sisteme sahiptir.

Editörlerin Sorumlulukları

Editörler, başvuruda bulunan yazarların çalışmalarının incelenme sürecinde aşağıda belirtilen etik ilkelere uymayı taahhüt eder:

1) Editörler, sorumluluklarında yayınlanan her kitaptan sorumludur. Bu sorumluluk, yayınlanmak üzere kabul ettikleri kitabın kalitesini değerlendirmek için önlemler almayı da içerir.

2) Editörler, kitap başvurularını zamanında incelemelidir.

3) Editörler, kitap inceleme sürecinde yazarların ve hakemlerin kimliklerinin korunmasını sağlamalıdır.

4) Editörler, görevlerini yerine getirirken cinsiyet, etnik köken, cinsel yönelim, dini inanç veya siyasi görüşler temelinde ayrımcılık yapmadan adil ve dengeli bir şekilde hareket etmelidir.

5) Editörler, kitap taslaklarını sadece hakem değerlendirmesi amacıyla başkalarına göstermelidir. Hakemler dışında bu çalışmaların gizliliğini korumalıdır.

6) Editörler, yazarlara editöryal süreçte rehberlik etmelidir.

7) Editörler, etik ihlal (intihal dahil) veya tartışmalı yazarlık durumlarında COPE akış şemalarına uymalıdır.

8) Editörler, hangi kitapların yayımlanacağına kalite temelinde karar vermelidir.

9) Editörler, kendilerinin ve yayın kurulu üyelerinin çıkar çatışmalarını yönetmek için bir sisteme sahip olmalıdır.

Hakemlerin Sorumlulukları

Hakemler, yazarların çalışmalarının incelenme sürecinde aşağıda belirtilen etik ilkelere uymayı taahhüt eder:

1) Hakemler; kitap taslağını özen, dikkat ve objektiflikle incelerler.

2) Hakemler, kendilerine tanınan süre içinde incelemelerini tamamlarlar.

3) Hakemler, inceleme sürecinde sağlanan her türlü bilgi ve materyalin gizliliğini korurlar.

4) Hakemler, görevlerini yerine getirirken cinsiyet, etnik köken, cinsel yönelim, dini inanç veya siyasi görüşler temelinde ayrımcılık yapmadan adil ve dengeli bir şekilde hareket ederler.

5) Hakemler, inceledikleri materyale benzeyen yayınlanmış veya sunulmuş herhangi bir içerik veya intihal şüphesi hakkında yayımcıyı bilgilendirirler.

6) Hakemler, kitap incelemesinde akademik kalite temelinde karar verirler.

7) İnceledikleri kitap veya yazarı ile ilgili potansiyel çıkar çatışmasını beyan ederler.

Yazarların Sorumlulukları

Özgür Yayınları, çalışmalarını gönderen yazarların aşağıda belirtilen etik ilkelere uymalarını beklenmektedir:

1) Yazarlar, gönderdikleri eserdeki tüm çalışmaların orijinal olduğunu ve telif hakkının kendilerine ait olduğunu beyan etmelidir.

2) Yazarlar intihalden kaçınmak için diğer kaynaklardan uygun şekilde alıntı yapmalıdır. Yazarlar, başka çalışmalardan yararlanmaları durumunda, bunlara eksiksiz ve doğru bir biçimde atıfta bulunmaları gerekir.

3) Kitap iftira niteliğinde herhangi bir madde içermemelidir.

4) Kitapta herhangi bir telif hakkını veya fikri mülkiyet haklarını ihlal içermemelidir.

5) Yazarlar, üçüncü taraf kaynaklardan herhangi bir içeriği (metin ve resimler) kullandıysa bunlar için izin almalıdır.

6) Yazar listesi, araştırmayı kimin yürüttüğünü ve kitabı veya bölümü kimin yazdığını doğru bir şekilde yansıtmalıdır. Birden fazla yazarın olduğu durumlarda, yazarlık sırası tüm ortak yazarlar tarafından ortaklaşa belirlenmelidir.

7) Herhangi bir fon kaynağı (Açık Erişim için fon dahil) kullanılmışsa teşekkür bölümünde açıkça belirtilmelidir.

8) Çalışmanın oluşturulmasına entelektüel açıdan katkı sağlamayan kişiler, yazar olarak belirtilmemelidir.

9) Yayınlanmak üzere gönderilen tüm çalışmaların varsa çıkar çatışması teşkil edebilecek durumları açıklanmalıdır.

10) Yazarlar kullanılan verilerin kullanım haklarına, araştırmayla ilgili gerekli izinlere ve deney yapılan deneklerin rızasının alındığını gösteren belgeye sahip olmalıdır.

11) Yazarlar çalışmalarını aynı anda birden fazla yayınevine göndermemiş olmalıdır.

Yayın Etiği Beyanı

Yayına hazırlanan bir çalışma; kitap bölümü, yayımlanmamış bildiri metni ile yüksek lisans veya doktora tezinden üretilmişse mutlaka bu husus önsözde, “Bu kitap … tarihinde … ‘da yaptığımız … başlıklı bildirimize/yüksek lisans/doktora tezimize dayanmaktadır.” şeklinde belirtilmelidir.

Çıkar Çatışmaları

Özgür Yayınları; yazarlar, hakemler, editörleri ve yayın kurulu üyeleri dahil olmak üzere bir yayına dahil olan tüm tarafların, olası çıkar çatışmalarını beyan etmelerini talep eder.