Türkiye Çay Sektöründe Stopaj Kesintisi Analizi: ÇAYKUR Örneği
Şu kitabın bölümü: Uygun, E. (ed.) 2025. Vergilemede Güncel Trendler.

Yasemin Arıman
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi

Özet

Roma hukukunda çiftçiler için düzenlenen yasalar çiftçilerin vergi ile ilgili yaşanan sorunlarına çözüm sunmaktadır. Buna göre tarım topluluklarının oluşmasını tarımın vergilendirilmesi takip etmektedir. 1760’lı yıllarda çayın çiftçiler tarafından üretilip satılması aşamasında tahsil edilen vergiden ziyade ticari bir mal olarak ihraç ve ithali durumunda vergilendirilmesinin konu edildiği bilinmektedir. Ülkemizde 1960’lı yıllardan itibaren çay tarımı vergilendirilmektedir. GVK’ye göre çay sektöründe çiftçilere yönelik gelir vergisi uygulamasında tevkifat usulü (stopaj) temel vergileme usulü olarak kabul edilmiştir. Bu çalışmada Türkiye çay sektöründe satın alınan hammadde için yapılan stopaj kesintilerinin 2001-2023 dönemindeki gelişimini ve önemini görmek amaçlanmaktadır. Türkiye 2022 yılı için en çok çay üretimi yapan ülkeler sıralamasında beşinci sırada yer almaktadır. Bölgede üretilen yaş çayın yaklaşık %55-60’ını ÇAYKUR satın almaktadır. ÇAYKUR çay üretiminde ve kültüründe rolü olan hem sektör hem de bölgedeki en önemli aktördür. Çalışmanın verileri ÇAYKUR tarafından yapılan stopaj kesintileridir. Çay tarım alanları miras yoluyla sürekli bölünmekte ve bu durum sektörde gelir vergisi uygulamasında ağırlıkla tevkifat usulünün (stopaj) kullanılmasına neden olmaktadır. Stopaj kesinti miktarı; tarıma ayrılan arazi artışından, yaş çay kg fiyatından ve küresel ısınma gibi olgulardan etkilenmektedir. İlgili dönemde yaş çay kg fiyatlarında sürekli artış olduğu ve 2004 yılı sonrasında çay tarım arazi alanlarında artış olduğu dolayısıyla stopaj kesinti tutarlarına bu durumun yansıdığı tespit edilmiştir. Ayrıca çay tarımında istihdamın azalmadığı ve böylelikle stopaj kesintilerinde bir azalma olmadığı tespit edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre çay tarım sektöründe ÇAYKUR’un önemli bir role sahip olduğu, stopaj usulünün devam ettirilmesinin Doğu Karadeniz Bölgesinde vergilemede adalet sağlanması, gelir adaletsizliğinin azaltılması, vergi uyumunun korunması ve artırılması için önemli olduğu kanaatine varılmıştır.

Kaynakça Gösterimi

Arıman, Y. (2025). Türkiye Çay Sektöründe Stopaj Kesintisi Analizi: ÇAYKUR Örneği. In: Uygun, E. (ed.), Vergilemede Güncel Trendler. Özgür Yayınları. DOI: https://doi.org/10.58830/ozgur.pub1095.c4372

Lisans

Yayın Tarihi

29 December 2025

DOI

Kategoriler