
Jerzy Grotowskı’nin Tiyatro Anlayışı ve Çağdaş Sahneleme Tasarımına Etkileri
Şu kitabın bölümü:
Sarıca Zerenler,
D.
(ed.)
2025.
Yirminci Yüzyıl Tiyatrosundan İzdüşümler .
Özet
Sahneleme, yazılı olan bir metnin, hikâyenin ya da bir durumun sahneye transfer edilmesi; diğer bir ifade ile soyut olan bir anlam biriminin sahnenin anlatım ögeleri aracılığıyla somutlaştırılması, sahne diline çevrilmesidir. Bu somutlamayı yaparken sahneleme ögelerini temel sahneleme ve tamamlayıcı sahneleme ögeleri olarak gruplamak mümkündür. Temel sahneleme ögeleri; oyun kişisi, mekan, eylem/aksiyon ve zamandır. Sahnelemeyi meydana getiren diğer önemli tamamlayıcı sahneleme ögeleri ise; dekor, kostüm, aksesuar, ışık, müzik, kostümdür. Tüm bu ögelerin sahneleme dilinde somutlaştırılması, ilgili sahneleme ögelerinin belli bir estetik üsluba göre tasarlanması ile mümkündür. Bu üslubu belirleyen ise o üslubun ortaya çıkmasına katkı sağlayan dönem, o döneme yön veren kişilerin uygulama ve denemeleridir. 20. Yüzyıl tiyatrosunda çığır açan, aynı zamanda çağdaş tiyatronun sahneleme tasarımına etki eden en önemli isimlerden biri Polonyalı tiyatro teorisyen ve uygulamacısı Jerzy Grotowski’dir. Kural tanımaz kimliği, insanın varoluşuna, özüne dair derin merakı, oyuncuyu ve seyirciyi özgürleştirme arayışlarında tiyatro ile kurduğu ilişki biçimi, onun her daim merak edilen bir şahsiyet olmasına sebep olmuştur. Yaptığı tiyatro çalışmaları, ortaya koyduğu fikirler kimi zaman ağar eleştirlere maruz kalsa da tiyatronun günümüz sahneleme anlayışındaki etkisi yadsınamayacak kadar önemlidir. Tiyatro çalışmaları ekseninde şekillenen hayatı ve bu süreçte ortaya koyduğu ürünler, belli dönemlere ve o dönemin özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Bu dönemleri başlıca “Erken Dönem Tiyatro Çalışmaları”, “Prodüksiyon Tiyatrosu”, “Paratiyatro”, “Kaynaklar Tiyatrosu”, “Nesnel Oyun”, “Araç Olarak Sanat/Ritüel Sanatlar” olmak üzere kategorize etmek mümkündür. Grotowski’nin farklı çalışmalar yaptığı bu evrelerin her birinin ele alınması onun tiyatro ile kurduğu total bakış açısını anlamak açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada; Jerzy Grotowski’nin tiyatro anlayışı, çağdaş tiyatrodaki sahneleme tasarımına etkisi bakımından ele alınmıştır. Bu etkinin merkezi çıkış noktasını tüm tiyatral dönemlerde ortaya koyduğu teori ve pratikler meydana getirmiştir. Bunu yaparken sahnelemeye konu olan temel ve tamamlayıcı ögeler, çağdaş sahneleme düzlemindeki karşılıklarıyla anlatılmıştır.