Dil, insanlık tarihinin en köklü miraslarındandır. Dilin anlaşılmasında etkili araçlardan biri şüphesiz gramer sistemidir. Arap dili özelinde düşünüldüğünde ise bu durum daha belirgin bir hal alır. Çünkü Arapça bir iletişim aracı olmasına ek olarak hem Kur’ân’ın dili hem de İslâm medeniyetinin düşünsel birikimini taşıyan büyük bir entelektüel geleneğin hafızasıdır. Dolayısıyla Arapça gramer sistemi, şekillendiği tarihsel bağlam ve ortaya koyduğu metodoloji ile hem dilsel hem de kültürel bir derinlik taşımaktadır. Bu kitap, Arapça gramerinin klasik dönem metodolojisini tarihsel gelişimi, kavramsal çerçevesi ve ilmî geleneği içinde yeniden ele alma ihtiyacından doğmuştur. Klasik dönem dilcilerinin dil çalışmalarına yaklaşımı, günümüz dil bilim anlayışından birçok yönden ayrıdır. Ancak bu farklar, klasik dönem dilcilerinin yöntemsel verimliliklerini ve teorik katkılarını daha az önemli kılmaz. Aksine, onların ortaya koyduğu sistematik düşünce, bugünün araştırmacıları için hem karşılaştırmalı bir perspektif hem de metodolojik bir laboratuvar niteliği taşır. Elinizdeki eser, farklı araştırmacıların katkılarıyla, klasik gramer düşüncesinin ana kavramlarını, kurucu şahsiyetlerini, ekoller arasındaki metodolojik ayrışmaları ve bu birikimin günümüz çalışmalarına yansımalarını ele almaktadır. Bu derlemede yalnızca tarihsel bir takip değil, aynı zamanda klasik metinlerdeki teorik çabaların günümüzde nasıl anlaşılabileceğine dair yeni yorum imkânları da sunulmaya çalışılmıştır.

Kitabın hazırlanma sürecinde, her bir yazar kendi uzmanlık alanından hareketle Arap gramerinin klasik mirasını farklı açılardan aydınlatmaya gayret ettiler. Bu çok seslilik, eserin değerini artırdığı gibi, klasik Arap dili çalışmalarını bütüncül bir bakışla değerlendirmek isteyen okuyucular için de önemli bir imkân sağlamaktadır. Editör olarak, bu zengin birikimi bilimsel bir disiplin içinde bir araya getirerek, tartışmaya açık alanları görünür kılmayı ve gelecekte yapılacak araştırmalara zemin sunmayı amaçladım. Kitap toplamda dokuz bölümden oluşmaktadır. Bölümler şu şekildedir:

1. Bölüm: Genel bir giriş niteliğindeki ilk bölüm “Klasik Dönem Arap Dilbilgisi Yönteminin Oluşum Süreci ve Tarihsel Gelişimi” adını taşımaktadır. Bu bölümde yazar, Arap dili gramer sisteminin oluşum sürecini ve tarihi gelişimini bilimsel bir nesnellikle yansıtmayı amaçlamıştır.

2. Bölüm: “Klasik Arapça Gramer Sisteminde Naklî İstişhâd Metodunun Epistemolojik ve Paradigmatik Temelleri” adını taşıyan bu bölüm klasik Arapça gramer düşüncesinin iç dinamiklerinin ve kendi özgün bilgi teorisinin naklî (dilsel) istişhâd temelinde analizine odaklanmıştır. Bununla birlikte modern dönemde klasik Arapça gramer sisteminin korunması, revize edilmesi ya da tamamen terk edilmesi yönündeki tartışmalara doğrudan müdahil olmak amaçlanmamıştır. Aksine, söz konusu tartışmaların daha sağlıklı ve bilimsel bir zeminde sürdürülebilmesi için klasik dönemin epistemolojik ve metodolojik parametrelerinin doğru değerlendirilmesine katkıda bulunmak hedeflenmiştir.

3. Bölüm: “Klasik Dönem Arap Gramer Metodolojisinde Akli Çıkarım Yöntemleri” başlığı altında yazar, klasik dönem Arap gramerinde aklî çıkarım yöntemlerinin epistemolojik temellerini ve metodolojik işlevini incelemektedir.

4. Bölüm: “İbn Meyyâde’nin Şiirlerinin Arap Gramerinde İstişhâd Değeri” isimli çalışmasında yazar, İbn Meyyâde’nin şiirlerinin Arap gramerinde hangi konularda istişhâd malzemesi olarak kullanıldığını ortaya koymayı amaçlamıştır. Yazar, önceki çalışmalarda kullanılmayan bazı erken dönem gramer kitaplarına ve lugatlara başvurarak istişhâd malzemesini kapsamlı sunmaktadır.

5. Bölüm: “Halîl b. Ahmed’in Nahiv Tasavvuru” başlığını taşıyan bu bölümde yazar, Kitâbu’l-Cumel fi’n-nahv’in nispeti etrafındaki kısır tartışmanın ötesine geçerek Halîl b. Ahmed’in nahiv tasavvurunu, nispetleri konusunda ittifak edilen daha güvenilir kaynaklar üzerinden incelemeyi, çalışmasının temel hareket noktası olarak belirlemiştir. Bu bağlamda Halîl’in nahiv görüşlerinin en net biçimde izlenebildiği iki temel eser olan el-Kitâb ve Kitâbu’l-Ayn merkeze alınmıştır.

6. Bölüm: Bu bölümde “Sîbeveyhi’nin Arap Gramerinin Gelişimine Etkisi” incelenmiştir. Bu kapsamda kendisine kadar nahiv sahasında, yapılan çalışmaları günümüze ulaştıran el-Kitâb’da müellifin metodolojisinin izleri sürülmüştür.

7. Bölüm: Bu bölüm “ǾAmr b. Bahr el-Cāĥiž’in Kitābu’l-Ĥayavān Adlı Kitabında Nükte Anlayışı” başlıklı çalışmadan oluşmaktadır. Yazar çalışmasında, klasik Arapçanın edebiyata yansıyan en güzel örneklerinden biri olan Kitābu’l-Ĥayavān’da el-Cāĥiž’in dil ile edebi zevkin harmonisine ilişkin güzel örnekleri ortaya koymaktadır.

8. Bölüm: “ez-Zeccâcî’nin Nahiv Metodolojisinde Semâ Delili” isimli bu bölümde, Abbâsî döneminin önde gelen dil âlimlerinden Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk ez-Zeccâcî’nin nahiv metodolojisinde semâ anlayışını incelemeyi amaçlamaktadır.

9. Bölüm: “İbn Cinnî’nin Dil Anlayışı ve Arap Gramerinde Metodolojik Yaklaşımı” başlığı altında İbn Cinnî’nin Arapça gramer anlayışı metodolojik bir perspektiften ele almakta; onun dilin doğası, işleyişi ve anlam sistemine ilişkin görüşleri “semâ”, “kıyas”, “ta‘lîl”, “nahiv-iʿrâb ilişkisi”, “iştikâk” ve “ses teorisi” başlıkları altında incelenmektedir. Böylece İbn Cinnî’nin dil bilimi tarihindeki yerinin, yöntemsel özgünlüğünün ve modern dilbilim anlayışına uzanan etkilerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır.